Të njohim Stockholmin

❇️Të njohim Stockholmin❇️

”pak fjalë për kryeqytetin suedez”

Stokholmi është kryeqyteti i Suedisë dhe qendra urbane më e populluar në vendet nordike: 975,000 njerëz jetojnë në komunë, 1.6 milion në zonën urbane dhe 2, 4 milionë në gjithë rrethin.

Qyteti shtrihet mbi katërmbëdhjetë ishuj, aty ku liqeni Melaren derdhet në Detin Baltik.

Jashtë qytetit në lindje, dhe përgjatë bregut, është vargu i ishujve të arkipelagut të Stokholmit.

Zona ka qenë e banuar që nga epoka e gurit, në mijëvjeçarin e 6 para Erës Sonë.

Ai u themelua si qytet në vitin 1252 nga sundimtari suedez Birger Jarl. Është gjithashtu qendra e rrethit të Stokholmit.

Stokholmi është qendra kulturore, mediatike, politike dhe ekonomike e Suedisë.

Rajoni i Stokholmit përbën më shumë se një të tretën e PBB-së së vendit dhe është një nga 10 rajonet më të mira në Evropë për sa i përket PBB-së për frymë. Është një qytet i madh në rankun global dhe selia kryesore e kompanive në Skandinavi.

Qyteti është shtëpia e disa prej universiteteve kryesore të Evropës, duke përfshirë Shkollën Ekonomike të Stokholmit, Institutin Karolinska dhe Institutin Mbretëror të Teknologjisë (KTH).

Organizon çdo vit ceremoninë e çmimit Nobel në Sallën e Koncerteve.

Një nga muzetë më të vlerësuar me çmime të qytetit, Muzeu Vasa, ka vizitorët më të shumtë nga muzetë jo-arti në të gjithë Skandinavinë.

Metroja e Stokholmit, e cila u hap në vitin 1950, është e njohur për dekorimin e stacioneve të saj dhe është cilësuar si galeria më e madhe e artit në botë.

Stokholmi është selia e qeverisë suedeze dhe e shumicës së shërbimeve të saj, duke përfshirë Gjykatën e Lartë dhe rezidencat zyrtare të Mbretit dhe kryeministrit suedez. Qeveria është e vendosur në ndërtesën Roussenbad, Riksdag ndodhet në ndërtesën e parlamentit dhe rezidenca e kryeministrit është në Sagerka.
Pallati Mbretëror i Stokholmit është rezidenca zyrtare dhe vendi kryesor i punës së mbretit suedez, ndërsa Pallati Drottningholms, është ndërtesë e Trashëgimisë Botërore në periferi të Stokholmit, shërben si rezidencë private e familjes mbretërore.

Emri “Stockholm” do të thotë “Ishulli i Trungut”.
Sipas një legjende të shekullit të 17-të, banorët e vendbanimit viking të Birka-s vendosi të krijonte një vendbanim të ri dhe për të përcaktuar vendndodhjen e tij ata hodhën një trung peme në të cilin kishin lidhur florinj ta merrnin ujërat e liqenit Melaren. Trungu u përfundoi në Ridarcholmen-in e sotëm, ku tani qëndron Kulla Birger Jarl, një ndërtesë që për këtë arsye shpesh përmendet gabimisht si ndërtesa më e vjetër në Stokholm. Versioni më i besueshëm për emrin janë trungjet në ngushticën në veri të qytetit të vjetër të sotëm, që nga kontrolli i vjetërsisë së tyre nga specialistë në fund të viteve 1970, e kanë moshën e tyre që prej vitit 1000 të erës sonë.
Edhe pse nuk ka prova të forta, shpesh konsiderohet se Kalaja e Tre Kurorave, e cila i paraprinte Pallatit të sotëm të Stokholmit, erdhi nga këto struktura prej druri dhe se qyteti mesjetar u zgjerua shpejt rreth tij në mesin e shekullit të 13-të.
Në një kontekst më të gjerë historik, Stokholmi mund të konsiderohet si kryeqyteti i Rajonit të Liqenit Melaren dhe për këtë arsye origjina e tij mund të gjurmohet në të paktën dy qytete shumë më të vjetra: Birka (rreth viteve 790-975) dhe Sigtuna, e cila ende ekziston, por dominoi zonën rreth viteve 1000-1240. Pra një kryeqytet i cili thjesht ka ndryshuar vendndodhjen e tij në disa momente kohore.

Thuhet se qyteti është themeluar nga Birger Jarl për të mbrojtur Suedinë nga pushtimet detare të marinarëve të huaj dhe për të parandaluar plaçkitjen e qyteteve si Sigtuna në liqenin Melaren.

Referenca më e hershme për Stokholmin gjendet në letra të dërguara ndërmjet Birger Jarl dhe mbretit Waldemar, datojnë në vitin 1252, dhe flasin për tregtinë e hekurit nga minierat e Bergslagen. Megjithatë, këto letra nuk japin informacion për pamjen e qytetit dhe ngjarjet e dekadave të ardhshme mbeten konfuze.
Ndërtesa e parë në Stokholm ishte një kështjellë e krijuar për të kontrolluar trafikun midis Detit Baltik dhe Melaren. Ndërsa mungesa e një plani urban vertikal në Stokholmin mesjetar duket se tregon një zhvillim spontan, dihet se tregtarët gjermanë të ftuar nga Birger Jarl luajtën një rol të rëndësishëm në themelimin e qytetit. Nën udhëheqjen e Magnus Ladulås, Stokholmi u zhvillua në një qytet të madh tregtar në dekadat në vijim.

Në vitin 1270 Stokholmi shfaqet në dokumentet historike si qytet dhe në 1289 u përshkrua si qyteti më i populluar në rajonin suedez. Gjithashtu , në fund të shekullit të 13-të, Stokholmi u rrit shpejt dhe u bë jo vetëm qyteti më i madh i Suedisë, por edhe qendra kryesore politike suedeze dhe rezidenca mbretërore.
Kështu, që nga fillimi i tij, Stokholmi ka qenë qyteti më i madh dhe më i rëndësishëm suedez, i lidhur pazgjidhshmërisht me qeverinë suedeze.
Megjithatë, deri në mbretërimin e Henry ID dhe John III në shekullin e 16-të, kur qeveria suedeze shpesh lëvizte me ta diku tjetër, qyteti nuk ishte ende ai që mund të quhej kryeqytet kombëtar.

Gjatë periudhës së Unionit të Kalmarit (1397-1523) kontrolli i Stokholmit ishte jetik për këdo që kërkonte të kontrollonte mbretërinë, prandaj, qyteti u rrethua vazhdimisht nga ushtri të ndryshme suedeze dhe daneze.

Në 1471 Stan Stoure mundi të Kristianin A të Danimarkës në Betejën e Brunenberg, por e humbi përsëri qytetin nga Hansi i Danimarkës në 1497. Stan Stoure rifitoi pushtetin në 1501, që si pasojë solli një përjashtim nga Danimarka në vitet 1502-1509 dhe më në fund një paqe të shkurtër. Djali i Hansit, Kristiani II i Danimarkës, përfundimisht e pushtoi atë në 1520 dhe ia preu kokën shumë prej fisnikëve dhe personaliteteve kryesore të Stokholmit në të ashtuquajturën Lumi i Gjakut të Stokholmit.
Kur Mbreti Gustav Vasa rrethoi dhe pushtoi qytetin tre vjet më vonë, duke i dhënë fund Unionit të Kalmarit dhe Mesjetës suedeze, ai shënoi se gjysma e ndërtesave në qytet ishin braktisur.

Në fund të shekullit të 15-të, popullsia e Stokholmit mund të llogaritet në 5000-7000 banorë, gjë që e bëri atë një qytet relativisht të vogël në krahasim me shumë qytete të tjera evropiane të asaj kohe. Nga ana tjetër ishte shumë më i madh se çdo qytet tjetër në Suedi. Shumë nga banorët e saj ishin gjermanë dhe finlandezë, ku të parët e tyre ishin nga elita politike dhe ekonomike e qytetit.

Gjatë mesjetës, eksportet kryheshin kryesisht nga tregtarët gjermanë që jetonin në sheshin Kornhamnstorg “Sheshi i limanit të grurit” dhe Yerdorget “Sheshi i hekurt” në cepin jugor të qytetit.

Fermerët e zonës furnizonin qytetin me ushqime dhe lëndë të para, ndërsa artizanët prodhonin punime artizanale dhe shumica jetonin në sheshin Stortorget ose në dy rrugët më të vjetra të Stokholmit, emrat e të cilëve ende pasqyrojnë tregtinë e tyre: Köpmangan dhe Skomakargatan, në pjesën qendrore e qytetit. Grupe të tjera jetonin në rrugët Lindore ose Perëndimore, Westerlongatan dhe Esterlongatan.

Popullsia u rrit nga më pak se 10,000 banorë në fillim të shekullit të 17’të në mbi 50,000 në mesin e viteve 1670. Të ardhurat e qytetit u rritën nga 18,595 dollarë në vitet 1635-36 në 81,480 dollarë në 1644. Në vitin 1642, rreth 60% e kësaj shume u shpenzuan në projekte ndërtimi.

Gjatë shekullit të 18-të, disa zjarre katastrofike shkatërruan lagje të tëra, kjo rezultoi në futjen e kodeve të ndërtimit, të cilat përmirësonin sigurinë nga zjarri duke ndaluar ndërtimet prej druri dhe duke e zgjeruar më tej qytetin dhe duke zbatuar planet urbanistike të shekullit të 17-të.

Në 1866 një komitet i kryesuar nga Albert Lindhagen hartoi një plan urbanistik për malmarna, i projektuar për t’u siguruar qytetarëve dritë, ajër të pastër dhe akses në natyrën suedeze përmes parqeve dhe plantacioneve.

Në fund të shekullit të 20-të, Stokholmi u bë një qytet modern, teknologjikisht i avancuar dhe i njohur kombëtarisht.

Qyteti vazhdoi të zgjerohej dhe u krijuan lagje të reja, disa me shkallë të lartë emigrantësh.

Stokholmi u emërua gjithashtu Kryeqyteti Evropian i Kulturës në vitin 1998.

Pregatiti në shqip Eduart Ndreu